Welcome to My Blog!

अक्षर काका

झुस्स दाह्री पालेका । मैलिएर खुम्चिएको एकसरो सर्ट भिर्ने । ह्वाङ्लाङ्ग परेको पाइन्ट पहिरिने । पुरानो गोल्डस्टार जुत्ता लगाउने । सधैँ गम्भीर देखिने । यो कुनै चलचित्र या रंगमञ्चको पात्रको हुलिया होइन । यो त नेपाली कला क्षेत्रमा झन्डै ३० वर्षदेखि क्रियाशील चर्चित कलाकारको वास्तविक पहिचान हो । उनी ठ्याक्कै यस्तै आकृतिमा प्रस्तुत भइरहेका छन् र क्रियाशील पनि छन् ।

उनी हुन् – मेरी बास्सैका दाह्री बा अर्थात कलाकार सुरवीर पण्डित ।
बाल्यावस्थादेखिनै यस्तै लथालिङ्गे पाराले अभिनयमा हाम फालेका सुरवीरले हजुरबा बन्ने उमेरसम्म आइपुग्दा पनि आफ्नो पहिचान बदल्न सकेका छैनन् । जीवनलाई फेर्न सकेका छैनन् ।

सानामा निकै उटुङ्ग्या थिए उनी । घरको चामल चोरेर फिल्म हेर्न जान्थे । बास बसेका चराचुरुङ्गीको गुँड भत्काउँथे । बचेरा पोलेर खाइदिन्थे । उदण्ड स्वभाव बदलीएर मिजासिला भएका छन् । तर, गरिबीको दहबाट अभिनय यात्रा प्रारम्भ गरेका थिए यिनले, दाह्री फूल्ने उमेर हुँदा पनि सुखको पारिलो घाम देख्न पाएका छैनन् ।

निर्माता निर्देशकले दिएका हरेक भूमिकालाई उत्तिकै न्याय गर्न खप्पिस सुरवीर आफैँलाई चाहिँ धेरैले न्याय गरेनन् । र त वास्तविक जीवनमा पनि पर्दामा जस्तै दुःखी देखिन्छन् ।

० ० ०

विसं. २०२५ साल फागुन २५ गते शनिबार बूढानीलकण्ठको मुहानपोखरीमा जन्मिएका हुन् उनी । कतिपयले त्यस ठाउँलाई फेदी गाउँ पनि भन्छन् । शिवपुरीको फेदी भएकाले सूर्यको दर्शन गर्न आधा दिन कुर्नुपथ्र्यो । त्यस्तै थियो उनको पारिवारिक अवस्था पनि, सुखको उज्यालो देखेनन् ।

भात खान रहरै थियो । उनी भन्छन्, “श्राद्ध, दसैं, तिहार आदि चाडबाडमा मात्र भातको मुख देख्न पाइन्थ्यो ।” खेतबारी कम थियो । परिवारको आर्थिक अवस्था पनि राम्रो नभएकाले उनले भनेजस्ता खान र लाउन पाएनन् ।

आफूले दुःख पाए पनि सन्तानलाई राम्रो पढाउने उनका बाबुको इच्छा थियो । हजुरआमाको त अझ नाति ‘सेक्सन अफिसर’ नै बनोस् भन्ने थियो । हजुरआमा भन्थिन् –नाति ! तँ सेक्सन अफिसर भएर घोडा चढेर गाउँ ओहोरदोहोर गरेस् है । जोरीपारीलाई देखाउनुपर्छ ।

सबै सन्तानले कहाँ अभिभावकको चाहनाको भारी बोकेर जीवनको यात्रा तय गर्न सक्छन् र ! सुरवीरको पनि पढ्नमा ध्यानै जाँदैनथ्यो ।

बरु साथीसँग लहैलहैमा लागेर उटुङ्ग्याइँ गर्न थाले । स्कुल जाने समय गाउँ डुलेर बिताउँथे । घुम्न मन त लाग्दैनथ्यो तर साथीभाइले भनेपछि हार्न सक्दैनथे । “साथीहरूको चित्त बुझाउन पनि म उनीहरूसँगै हिँड्थे”, उनले बाल्यकालको स्मरण गरे ।

उपद्राहा थिए । साराैँ, भँगेराको गुँड भत्काउने, अर्काको बारीका काँक्रा चोर्ने, फर्सी फुटाउँदै हिँड्ने जस्ता बदमास गर्थे ।

घरै मुनि थियो बूढानीलकण्ठ निम्न माध्यमिक विद्यालय । पढ्न मनै नलाग्ने हुनाले विद्यालय नै जाँदैनथे । उनले त्यहाँ जेनतेन सात कक्षासम्म पढे । आठ कक्षा पढ्न प्रभात माध्यमिक विद्यालय पुगे तर पढाइ बीचमै छाडे । सिद्धिगणेश माध्यमिक विद्यालयबाट विसं. २०४२ सालमा प्राइभेट एसएसलसी त दिए तर उत्तीर्ण हुन सकेनन् । औपचारिक पढाइलाई उनले त्यहीँ बिट मारे ।

० ० ०

पढाइमा भन्दा ज्यादा ध्यान उनको अभिनयमा गयो । सिनेमा हलमा बढी जान्थे । सिनेमा हलमा जान पैसा नहुँदा उनले घरको चामल चोरेर बेचे । दाजुभाइ, दिदीबहिनी पाँच जना जन्मेका भए पनि दुई दाजुभाइको सानैमा निधन भयो । त्यसैले पनि बाबुले उनलाई छाडा छोडिदिए ।

सानो छँदा गाउँमै धान उत्पादकत्व बढाउने तरिका समेटिएको वृत्तचित्र हेरेका थिए । त्यतिबेला बूढानीलकण्ठ मन्दिर परिसरमा रातिको समयमा वृत्तचित्र प्रदर्शन गरिन्थ्यो । उनी रुचिपूर्वक वृत्तचित्र नियाल्थे र त्यस्तै कलाकार बन्छु भन्ने अठोट मनमा पाल्थे ।

वृत्तचित्रमा देखाइएका मानिस र क्षणमै धान फलेका अनेकौं दृश्य देखेपछि उनको बाल मनसमा चलचित्रमा अभिनय गर्ने तीब्र इच्छा पलाउँथ्यो र अठोट लिन्थे –जसरी पनि कलाकार बन्छु ।

विसं २०३५/३६ तिरको कुरा हो । उनका भानिजदाजु लक्ष्मण भण्डारीले भनेछन् –चलचित्र हेर्न जाऊँ । त्यतिबेला ‘सिन्दूर’ भन्ने चलचित्र प्रदर्शन भएको थियो । चलचित्रमा अभिनय गर्ने इच्छा पालेको मानिसले मौका खेर पाल्ने कुरै भएन । उनले त्यो चलचित्र हेरे । चलचित्र हेरेपछि उनको कलाकार बन्ने रहर झनै झांगियो ।

उनले भानिजदाइलाई त्यति बेलै भने – बुझ्नुभो भान्दाइ, म पनि यस्तै कलाकार बन्छु । फिल्म खेल्छु । भान्दाइले जवाफ फर्काएथे – त्यसै कलाकार बनिँदैन बाबु ! कलाकार बन्न त राम्रोसँग पढ्नुपर्छ र प्रशस्त पैसा पनि कमाउनुपर्छ । तँजस्तो गरीबको छोराले कलाकार बन्न गाह्रो छ बाबै ।

तर, उनको मन किन मान्थ्यो र !

त्यो तत्कालीन शाही नेपाली चलचित्र संस्थानले निर्माण गरेको फिल्म थियो । उनी चलचित्र बनाउने संस्था खोज्दै त्यहीँ पुगे र भने – म कलाकार बन्न आ’को, कसलाई भेट्नु पर्ने हो ?

त्यहाँका हाकिमहरूले उनलाई हाँसोमा उँडाए । उसले बनाउँछ तिमीलाई कलाकार, त्यहाँ गएर भन, भन्दै कोठाकोठा चाहर्न लगाए । जुँगाको रेखी समेत नबसेको बालकले कलाकार बन्छु भन्दा पत्याउँथ्यो कसले ?

त्यसको केही समयपछि चलचित्र ‘जीवनरेखा’ निर्माण भई प्रदर्शनमा आयो । कलाकार बन्ने उत्कट चाहना पालेकाले उनी भौँतारिइरहेका थिए । उनले भेट्टाए निर्देशक प्रकाश थापा र मीनाक्षी आनन्दलाई । त्यतिमात्र नभई उनले फिल्ममा खेल्ने कलाकार सबैलाई नबिराई भेटे र आफूलाई कलाकार बनाइदिन अनुनय विनय गरे ।

चलचित्र ‘माइतीघर’मा अभिनय गर्ने माला सिन्हालाई समेत भेटेर उनले आफू कलाकार बन्न हिँडेको बताए । मदनकृष्ण श्रेष्ठ, हरिवंश आचार्य र सन्तोष पन्तलगायत त्यसबेलाका सबै कलाकारलाई भेटेर एउटै कुरा राखे –मलाई जसरी पनि कलाकार बनाइदिनुहोस् ।

इच्छाले डोहोर्याएपछि मानिस ठाउँमै पुग्छ भनेझैं उनको भेट कृष्ण मल्ल र रमेश बुढाथोकीसँग भयो । त्यतिबेला उनीहरू ‘महाभारतका गीतहरू’ भन्ने नाटक रिहर्सलको तयारी गरिरहेका थिए । त्यतिबेलाका जल्दाबल्दा कलाकार थिए शिव श्रेष्ठ । उनले उनको हाउभाउ र अभिनय ध्यानपूर्वक नियालेका रहेछन् । पर्दामा उनले जस्तो अभिनय गर्थे पण्डितले त्यस्तै गरेर देखाएपछि उनीहरूले भने – तिम्रो अभिनय ठीक रहेछ हामी मौका दिऔंला ।

उनीहरूले टेली नाटक ‘को सँग जुधौँ ?’ भन्ने बनाउँदै रहेछन् । सुरवीरले त्यसमा एउटा भूमिका पाउने भए । त्यसबाट उनी उत्साहित भए र ठूलो फड्को मारेको ठाने ।

० ० ०

‘कोसँग जुधौं ?’ टेली नाटकमा उनले चिकित्सकको भूमिका पाएका थिए ।

निर्देशकका नजिकका साथीहरूले नपाएर उनले पाएका थिए त्यो भूमिका । तर, उनले भनेजस्तो अभिनय गर्न सकेनन् । सिंहदरबारस्थित नेपाल टेलिभिजनको स्टुडियोमा सेट तयार पारिएको थियो उनी त ‘नर्भस्’ पो भए । मेकअप गरिएको थियो । मेकअपै बगाउने पसिना चुहियो ।

स्क्रिप्ट नहेरी संवाद बोल्नुपर्ने थियो तर हेरेरसमेत बोल्न सकेनन् । निर्देशक दिक्क भए । उनको अभिनय नमिलेका कारण गीति नाटक नै खल्लो हुन पुग्यो । सुटिङ सक्किएपछि निर्देशकले भने –भाइ तिमी कलाकार बन्न सक्दैनौ । बरु बूढानीलकण्ठ गएर गाईबाख्रा चराऊ ।

तैपनि उनले मल्ल र बुढाथोकीको पिछा गर्न छाडेनन् । उनीहरूलाई दिक्क बनाउने गरी पछ्याइरहे । निरन्तर पछि लागेपछि ‘भै’गो गरिखाओस्’ भन्दै ससाना भूमिका दिन थाले । उनको अभिनय यात्रा आरम्भ भयो ।

० ० ०

उनले अहिलेसम्म ५० वटा ठूलो पर्दाका चलचित्र र २५ वटा जति सानो पर्दाका चलचित्रमा अभिनय गरेका छन् । अनगिन्ती रेडियो नाटकमा आवाज भरेका छन् । मदनदास श्रेष्ठ र स्व. जितेन्द्र महत ‘अभिलाषी’का त उनी निकै प्रिय भए ।

यहाँसम्म आइपुग्न उनले निकै संघर्ष गरेका छन् । अभिनयमा यो उचाइ हासिल गरिसक्दा पनि उनले त्यसको प्रतिफल भने पाउन सकेका छैनन् । रहरैरहरले अभिनयमा छिरेका उनले अहिलेसम्म खासै प्रगति गर्न नसकेको उनकै ठहर छ ।

पढेर र बुझेर लाग्न नसक्दा कला क्षेत्रमा आफू पछि परेको उनको दुःखेसो रहेछ । उनी भन्छन्, “पढेर र बुझेर कलाकारितामा आउन नसक्दा मैले निकै दुःख र हन्डर पाउनु पर्यो ।” त्यसैले कलाकारितामा रुचि राख्नेहरूलाई उनको एउटै अनुरोध छ– बुझेर र पढेरमात्र अभिनयमा आउनुहोस् ।

त्यसो त उनलाई कयाैँ निर्देशक निर्माताले पनि दिनुसम्म दुःख दिएका रहेछन् । सिने क्षेत्रबाट झन्डै तीन लाख रुपैयाँ उठाउन बाँकी छ रे ।

नवनिर्मातादेखि स्थापित निर्माता निर्देशकसँग पनि उसै गरी प्रस्तुत हुने उनको बानीलाई कयौँले कमजोरीका रूपमा लिएका छन् । चलचित्र टेलिचलचित्रमा अभिनय गर्न लगाउने र पारिश्रमिक दिने बेलामा चाहिँ, ‘भोलि भेटौं है’ भन्नेहरू त कति भेटे कति । र त, उनी आर्थिक हिसाबले कहिल्यै सबल भएनन् ।

महिनामा पाँच दिनमात्रै अभिनयका क्षेत्रमा लागेर ठीक गरेँ भन्ने लाग्छ । बाँकी २५ दिन त उनी निराश हुन्छन् रे । आफूसँगै अभिनय गर्नेले काठमाडौंमा घर घडेरी जोडेका छन् तर राजधानीमै ‘छाप्रो’ भएका उनको दैनिकी कहिल्यै सुध्रिएन । उनको हविगत देखेर परिवारले भन्ने गर्छ – सधैं यस्तो पाराले हुँदैन अब अभिनय गर्न छोडिदिनुहोस् ।

ठूलो रहरले अभिनयमा छिरेर उचाइ हासिल गरेका पण्डितलाई कला क्षेत्र चटक्क छोडेर हिँड्न मनै मान्दैन । केही नभए पनि नाम छ । देश विदेशका मानिसले चिनेका छन् । यसैमा मन बुझाउँछन् उनी ।

० ० ०

आफूले अभिनय गरेका चलचित्र टेलीचलचित्र पर्दामा हेर्दा उनी आफैंलाई चित्त बुझ्दैन । कता के नमिलेको, के नपुगेको जस्तो लागिरहन्छ । प्रस्तुति हेरिसकेपछि उनी सोच्छन् – म त कलाकार नै होइन रहेछु । अभिनय गर्न जानेकै पो रहेनछु ।

उनी भन्छन्, “अभिनयमा मैले अझै धेरै गर्न बाँकी छ । सिक्न र जान्न बाँकी अनेकौँ कुरा रहेछन् ।” कलामा जीवन नै समर्पण गरेका पण्डित अगाडि भन्छन्, “वास्तवमा सिकेर कहिल्यै नसकिँदो रहेछ र मानिस कहिल्यै पूर्ण हुन पनि नसक्दो रहेछ ।”

नेपालका ७५ प्रतिशत फिल्म निर्माता गलत नियतका छन् भन्छन् उनी । तिनले कला पनि बुझेका हुँदैनन् र अभिनय गर्ने कलाकारलाई पारिश्रमिक भुक्तानी दिने पनि नियत नभएको उनको ठहर छ । त्यसै कारणले अभिनय गरेवापत उनले सबैभन्दा बढी पारिश्रमिक ३० हजार रुपियाँसम्म मात्र पाएका छन् । ‘बन्दी’ चलचित्र थियो त्यो । रमेश राई निर्माता थिए । उनले स्क्रिप्टको पहिलो लाइन लेख्नेबित्तिकै भनेका थिए– सुरवीर दाइ, एउटा दलितको भूमिका छ । अभिनय गरिदिनुहोस् । विजय केरुङले निर्देशन गरेका थिए उक्त चलचित्र ।

मेरी बास्सैमा अभिनय गर्नु अगाडि उनको अवस्था अत्यन्त नाजुक थियो । महिनाको आठसयदेखि दुईहजारसम्म मात्रै कमाउँथे । अभिनयबाट उनले दाल चामल त परैको कुरा घरमा नुनसमेत किन्ने हैसियत बनाउन सकेका थिएनन् । मेरी बास्सैमा अभिनय गर्न थालेपछि उनको अवस्थामा अलिकति सुधार आयो । घर चलाउन सामान्य सहयोग गर्न समर्थ भए उनी ।

० ० ०

तीन छोरी र एक छोरा छन् उनका । त्यसमध्ये एक छोरीको विवाह भएको छ । बालबच्चाको लालनपालन र शिक्षादीक्षाको खर्च खेतबारी बेचेर चलाउँदैछन् । राम्रो पढेर जागिर खाएको भए आर्थिक अवस्था सुधार्न सकिन्थ्यो होला भन्ने लाग्छ उनलाई । तर अब पछाडि फर्कने अवस्था छैन । तर पनि उनीसँग ठूला सपना छैन । कलाकार बन्छु र धेरै पैसा कमाउँछु भनेर उनी यस क्षेत्रमा आँखा चिम्लिएर हाम फालेका पनि होइनन् । सुरवीर भन्छन् –आफ्नै इच्छाको साधना गर्दा दुःख पाएको हुँ । पश्चाताप किन गर्नु र !

यद्यपि उनलाई बाबुआमाको नजरमा असल छोरो नबनेको, छोराछोरीका लागि असल अभिभावक बन्न नसकेको, इष्टमित्र, नरनाता र समाजको नजरमा अनुकरणीय व्यक्तित्व बन्न नसकेकोमा ग्लानि त छ तर समय निक्कै अघि बढिसक्यो ।

राज्यले कला क्षेत्रको उत्थान गर्न विभिन्न योजना ल्याए पनि यस क्षेत्रमा गलत मान्छेको हालिमुहाली भएकाले विकास हुन नसकेको उनको निष्कर्ष छ । उनी भन्छन्, “कलाकार बन् भनेर कसैले घोक्र्याएर यो क्षेत्रमा ल्याएको हैन । सबै आआफ्नो स्वार्थ सिद्ध गर्न कला क्षेत्रमा आबद्ध भएका हुन् । त्यसकारण यो भएन, त्यो भएन भनेर गुनासो गर्नु बेकार छ ।”

कलाकारलाई राष्ट्रिय परिचयपत्र वितरणलगायत केही योजनाले यस क्षेत्रको भविष्य उज्ज्वल हुने संकेत देखिएको उनी बताउँछन् । कुनै कलाकार बिरामी पर्दा उनीहरूले कलाकार संघको सिफारिसका आधारमा सहयोग पनि पाएका छन् । तर, सिने उद्योगमा गलत नियत भएका व्यक्तिको प्रभुत्व हुँदा कलाकार शोषणमा परेको उनको ठम्याइ छ ।

कलाकारहरूको मूल्याङ्कन हुन नसक्दा कयौँ कलाकारहरू यस क्षेत्रबाट विस्थापित भइरहेका छन् । चेलीलाई नङ्ग्याएर पैसा कमाउन खोज्ने र रातारात हिट बन्न खोज्नेहरूले अनेकौं दुस्साहस पनि गरिरहेका छन् । यस्ता निर्माता र निर्देशकहरूको कारण नेपाली फिल्म क्षेत्र क्रमशः प्रदूषित बन्दै गइरहेको उनको बुझाइ छ । उनी भन्छन्, “राज्यले सिने क्षेत्रमा लगानी गर्नुभन्दा पनि यसमा विकृति, विसंगति भित्र्याउनेलाई कडा कारबाही गरोस्, राम्रो काम गर्ने निर्माता निर्देशकलाई पुरस्कृत गरोस् ।”

० ० ०

अभिनय क्षेत्रमा स्थापित हुन उनले रातभर घोकेर स्क्रिप्ट कन्ठ गरेका छन् । कुनै चलचित्र टेलीचलचित्रमा अनुबन्धित भएपछि उनी तीन चार घन्टामात्रै सुत्छन् । ऐना हेरेर आफूलाई चरित्रको अभिनयमा उतार्छन् । पछिल्लो समय उनी विभिन्न महोत्सवहरूमा सहभागी हुन थालेका छन् । उनलाई महोत्सवहरूमा सहभागी गराउन मेरी बास्सैमा उनकै छोरीको भूमिकामा अभिनय गर्ने निरू खड्काले ठूलो योगदान गरेकी छन् । त्यसबाहेक सन्तोष खनाल, दमन रूपाखेती, पल्पसा डंगोलले पनि उनलाई अभिप्रेरित गरिरहेका छन् ।

अरू सहकर्मी कलाकारले जसरीे देशविदेशका कार्यक्रममा सहभागी हुने खासै मौका पाएका छैनन् । केही वर्षअघि दमन रूपाखेतीसँग मलेसियामा कार्यक्रममा भाग लिएका थिए । त्यसबाहेक उनी अरू देशमा कार्यक्रम लिएर पुगेका छैनन् ।
अन्तिममा दर्शक, श्रोता र पाठकसँग उनको आग्रह छ – केही निर्माता र निर्देशकले न्याय नगरे पनि तपाईं दर्शक, श्रोता, पाठकले मलाई माया गरिरहनु भएको छ । यसमा पूर्णविराम नलागोस् ।