Welcome to My Blog!

रामनाथ खनाल

मेरो अघिल्तिर एउटी युवती उभिएकी थिई । साँच्चै एउटी पूर्ण युवती । सुन्दै आङ सिरिङ लाग्ने लडाइँ लडेर आएकी छापामार युवती थिई ऊ ।

‘के तिमीले युद्ध देख्यौ ?’ उसले अनायसै प्रश्न गरी ।

‘देखेँ, नजिकबाटै देखेँ ।’

वि.सं.२०५५ देखि २०६३ सम्म हरेक दिन म युद्धकै सन्त्रासमा बाँचे । रेडियोका हेडलाईन न्यूज, अखवारका ठूल्ठुला पंक्तिमा छाउने मरेका र मारिएका खबरसँगै मेरो बाल मष्तिष्कमा भयानक डर पोतिदिएको थियो । बाटोमा हिँड्ने अपरिचत अनुहारसँग म अनायसै डराउँथे । काम्थे । डरले लुक्थेँ ।

‘डरपोक पानीमरुवा !’ उसले यसै भनी

अझै गिज्याएर बोली ‘तिमी त लाक्षी रहेछौ ।’

वास्तवमै ऊ हरेक मोर्चामा बन्दुक झै पड्किएर आएकी लडाकू तथा छापामार युवती थिई । मृत्युलाई हत्केलामा राखेर युद्धमा होमिएकी, उसकै शव्दमा बहादुर युवती थिई ऊ ।

उसले पुराना कथा कोट्याउन थाली,

हामी त्यतीवेला परिवर्तनको ठूलै सपना मथिङ्गलमा बोकेर युद्ध मैदनामा खटिएका थियौँ राम । हामीलाई मुत्युको कुनै पर्वाह थिएन, हरेक दिन हामी ‘रुँदारुँदै हास्थ्यौँ हाँस्दाहास्दै रुन्थ्यौँ ।’ बम र बारुदको मुस्लोमा खेल्नु हाम्रो दैनिकी थियो । मर्नु र मार्नु भन्दा ठूलो अर्को कर्तव्य हाम्रो थिएन । बर्गसत्रुहरुसँग मुकाविला हाम्रो अपरिवर्तनीय लक्ष्य थियो । हाम्रो उद्देश्य प्राप्तिको बाटोमा तगारो बन्न आएकाहरुलाई खुकुरीको धारले छियाछिया पार्नु वा बन्दुकको कुन्दाले हानेर धुला चटाउनु या बर पिपल साक्षी राखेर चौतारीमा छप्क्याउनु हाम्रो बाध्यता थियो । त्यसै गरीयो । पलपल मृत्यु देखि डराउने कायर लडाई हामी कहाँ लडेका थियौँ र ?

यति भनिरहँदा उसको अनुहारमा निराशा, कुण्ठाको केही ग्लानी भाव पोतियो । गोधुली मिश्रित अनुहारमा अझै सन्नाटा छायो ।  पुराना दिनहरु सम्झिरहँदा उ नोस्टाल्जिक भई ।  दन्त्य कथाझैँ लाग्ने दशक अगाडिका स्मृतिहरु उदिन्ने चाहना मेरो पनि कहाँ थियो र ? विस्मृतिको चाङ्मा थन्किसकेका पुराना दिनहरुसँग धेरै टाढा भैसकेको थिएँ म । कत्ति त याद पनि हुँदैन थे । त्यस्तैमा  ऊ फेरि ठोक्किन आइपुगेकी थिई ।

होलेरी, दुनै, खारा, तौलिहवा, भिमान हुँदै पछिल्लो पटक चौतारा आक्रमण कहाँ–कहाँ लडेकी थिइन ऊ ? ताता र राता आगोका फिलिङ्गा जस्ता रापिला गोली छिचोल्दै दर्जनौँ, माइनरएम्वुस, बम र बारुदबाट जोगिएकी ऊ मेरा सामुन्नेमा थिई ।

                                                                       000

वि.सं. २०५८ सालको भदौ महिना ऊ हाम्रो घर आएकी थिई । हृष्टपुष्ट, हँसिलो चेहरा, मीठो तथा बोलिरहने मिजासिलो स्वभाव की ऊ झण्डै मेरै उमेर की थिई । कक्षा १० पढ्दै गर्दा कापी कलमलाई भुईँमै अलपत्र छाडेर स्कूले झोलामै हतियार कोचेर युद्धमा होमिएकी थिई ।

उसलाई देख्दा सुरुमा त म आत्तिएको थिएँ ।  उसँगै उसको प्लाटुनले त्यसवेला हाम्रै घरमा सेल्टर लिएको थियो । राती अवेर आएका उनीहरुले घरमा मकै उसिनेर खाएको दृष्य अझै ताजा लाग्छ मलाई । प्लाटुन कमाण्डरले भात पकाउन उर्दी लगाउँदा एक घोगा मकैमानै रात कटाउन उसैले अड्डि कसेकी थिई ।

राती म नजिकै आएर उसले मलाई भनेकी थिई– ‘हिँड रामु हामीसँगै बन्दुक बोकेर । मरे सँगै मरौँला, बाँचे मुलुक फेरौँला ।’

प्लाटुनका सवै सदस्यहरु सुति सक्दा पनि राती अवेरसम्म उसैले सवै भाँडाहरु सफा गरेकी थिई । रुप, बोली र व्यवहारले सवैको मन जित्न सक्ने थिई ऊ । यस्ती सुकोमल युवतीले पनि मान्छे मार्न सक्छे ? म अचम्मित पर्थेँ । त्यस्ती रुपवान् युवतीको सम्मोहनमा म नपर्ने कुरै थिएन । तथापी किताव कापी मिल्काएर युद्धमा होमिने सामथ्र्य त म मा कहाँ थियो र ?

त्यो रात उसले धेरै परिवर्तनका किस्साहरु सुनाई । संघर्षका अनेक कथा बताई । लडाईँको फेहरिस्त भनि । त्यस दिन उसले मलाई कक्षा ९  को सिपाही कथा दोहोर्याएर पढ्न लगाई । धाराप्रवाह बोल्न सक्ने उसको वाक्पटुताले मलाई मोहित बनाएको थियो ।

युद्धको ज्वारभाटाले सिंगो देश प्रताडित बनिरहेको थियो । मर्ने र मार्नेकुरा दन्त्य कथाझैँ लाग्दैनथे । १०–१५ जनाको संख्यामा रहेका उनीहरु निकै थकित देखिन्थे । कति त म भन्दा पनि कम उमेरका थिए । खाटमा, मझेरीमा, भुईँमा उनीहरु वेपरवाह पल्टिए । भुसुक्कै निदाए ।

राती ११ अजे सम्म उ  अनिँदो थिई । बेला बेलामा सुनाउने युद्धका पाटाहरुले मलाई उसको गफ सुन्न लालायित बनाउँथ्यो । मलाई युद्ध रत्तिभर मन पर्दैनथ्यो । तर पनि उसका युद्धका किस्साहरु सुन्न म हतार गरिरहन्थेँ ।

ऊ कहिले भावनामा बहकिन्थी, क्षणमै युद्धको मुस्लोबाट उछिट्टिएर आएको सकेट बम जस्तै पड्किन्थी । उसको मनमा उर्लिएको परिवर्तनको व्यग्र चाहना म त्यतिवेला अनुमान मात्र गर्न सक्थेँ । तर उसको शव्दको क्रान्तिको भाषा बुझ्ने ल्याकत ममा कहाँ थियो र ? गफै गफमा म कत्तिखेर निदाएँ पत्तै भएन ।

भोली पल्ट झिसमिसे मै उसले मलाई बोलाई । विदा हुने अनुमती मागी । आउँदै गर, मैले यति भन्न सकेँ  । ऊ मसँग विदा भएर बाटो लागि । युद्ध झन् झागिँदै थियो । मर्ने र मार्ने क्रमले यति तिव्रता पाउँदै थियो की जसलाई शव्दमा वर्णन गर्न निकै कठिन हुन्छ ।

दोलखाको चरिकोटमा भिडन्त भयो । एक युवती पनि मारिई । खवर परालको आगोझैँ फैलियो । डर लागिरह्यो कतै ऊ नै त मारिइन । त्यो रात उसले दोलखा जाने बताएकी थिई । त्यसपछि ऊ कहिल्यै हाम्रो घर आइन ।

प्रवेशिका परीक्षाको तयारी गर्न मेलम्चीमै बसेको थिएँ । वि.सं. २०५८ साल चैत्र ९ गते ढकालखहरे नजिकै एम्वुस पड्कियो । दुई वटा सेना चढेको ट्रक विद्रोहीले थापेको एम्वुसमा पर्यो । थुप्रै हताहतीको खवर आयो । मेलम्चीमा सेनाले सर्च तिव्र पार्यो । प्रवेशिका परीक्षाको तयारी गरिरहेको हामी थुप्रैका कोठामा सेनाले छापा मार्यो । कयौँलाई गिरफ्तार गर्यो । त्यस अघि नै माओवादीले म बसेको मेलम्ची रेन्जर पोष्ट ध्वस्त बनाएको थियो । त्यसदिन म अन्तै बसेकाले संयोगले बाँचेको थिएँ । युद्धको भयानक परिस्थिति थियो । त्यसको निर्मम चपेटाबाट म कहाँ अछुतो थिएँ र ?

चैत्र १३ गतेबाट प्रवेशिका परीक्षा सुरु हुँदै थियो ।

प्रवेशिका परीक्षाको दिन अचानक ऊ ईन्द्रश्वरी उच्च मा।वि।मेलम्ची परीक्षा केन्द्रमा भेट भई । छापामार युवतीको भेषमा होइन, एउटा परीक्षार्थीको रुपमा । परीक्षा केन्द्रको गेटमा उभिएका एसएलआरको चेपुवाबाट उ फुत्त छिरेर कत्तिखेर परीक्षा हल भित्र प्रवेश गरिसकिछे  । हल भित्र मलाई देख्ना साथ उ फुरुङ भई र भनि– ‘रामु तिमी पनि यहाँ ? कत्ति हो तिम्रो सिम्वोल नं। ।’

‘०२३१५४८ ‘आर’ 

म अचम्मित भइन किनकी मैले उसलाई परीक्षा दिनु अघि नै बाटोमा देखेको थिएँ । सकुसल रहेको मा ढुक्क भएको थिएँ ।

ए ! तिमी त मसँगै परेछौँ । उ झनै खुसी भै ।

‘हुन्छ’ मुन्टो हल्लाएँ ।

झण्डै आठ महिनाको अन्तराल पछि मैले उसलाई भेटेको थिएँ । ऊ छापामार युवती हो भन्ने उसलाई र मलाई मात्र थाहा थियो । तथापी उसको अनुहारमा भयंकर डर पोतिएको थियो । जुन म सहजै पढ्न सक्थेँ । परीक्षा अवधिभर मैले उसको दिमाखबाट डर हटाउन र परीक्षामा ध्यान दिन साहस जुटाइदिएको थिएँ । तै पनि परीक्षा हलमा सेना हतियार सहित प्रवेश गर्दा र हतियारको निशाना लगाउँदै भित्तातिर आँखा चहार्दा उ डरले कालो निलो हुन्थि  । म मन मनै सोच्थेँ, कत्ति न आफूलाई बहादुर युवती ठान्थिस् , डर त तँलाई पनि लाग्दो रहेछ नी ।

मेरो सहयोगबाट ऊ झनै खुसी भएकी थिई । परीक्षामा पनि मैले उसलाई सक्दो सहयोग गरेँ ।

परीक्षाको अन्तिम दिन उसले मलाई मेलम्ची वसपार्कमा भेटी र भनी– ‘रामु म त युद्धमा होमीएकी एक लडाकू युवती हुँ, थाहा छैन मृत्यु कत्तिखेर टुप्लुक्क अघिल्तिर आइपुग्छ । मलाई नविर्स है ।’ उसको करुण भाव मिस्रित आजले मलाई स्तव्ध बनायो । वास्तवमै उ विभिन्न मोर्चामा संयोगले मात्र त बाँचेकी थिई र भाग्यवस् मेरो अघिल्तिर थिई ।

मसँग उसलाई सम्झाउने र सहानुभुती दिने कुनै शव्द नै थिएन । तै पनि मैले ‘छाडिदेऊ मर्ने मार्ने श्रृङ्खला र स्वतन्त्र भए बाँच’ भने । ऊ तयार थिइन ऊमा परिवर्तनको एककिसिमको भूत सवार थियो । उल्टै, उसले मलाई पनि सँगै हिड्न पुनः अनुरोध गरी र भनि–‘हिँड रामु म सँगै युद्धमा ।  हेर तिमी हामी एकपल्ट मर्ने नै हो, कञ्जिेल पीडाका नुनीला आँसु पिएर बाँच्ने ? उसको अन्तिम बाक्यले मलाई पनि युद्धको भुंग्रोमा हाम पाल्न अभिप्रेरित नगरेको कहाँ हो र ?

पछि भेटौँला अनी सल्लाह गरौँला भन्दै टार्ने कोसिस गरेँ । त्यसपछि हामी मेलम्ची तल्लो बजारको पुलबाट शिखर पुर जाने बाटो तर्फ अघि बढ्यौँ । पुल काट्नै लाग्दा उसले तल निश्चल बगिरहेको इन्द्रावती नदी देखाउँदै भनी– ‘मेरो जीवन यही नदी जस्तै हो, म कहाँको तिमी कहाँको, बगिरेहेको यही पानी जस्तै भोली तिम्रो हाम्रो भेट नहुन सक्छ, आशा छ तिमी ठूलो मानिस बन्ने छौँ, यदी म मारिन भनेँ पक्कै तिमी ठूलो मानिस भएको सुन्न पाउने छु ।’ यत्ति भनिसक्दा उसको गला अवरुद्ध भयो ।

अवरुद्ध गलाबाटै उसले पुनः थपी, ‘विश्वास छ तिमीले हाम्रो क्रान्तिमा साथ दिनेछौँ ।’ उसले म प्रति ठूलो विश्वासको भारी बोकाई । अन्तिममा थुइ थोपा आँसु चुहाएर विदा भई ।

त्यो आँसु म प्रतिको माया थियो या विश्वास मैले केही सोच्न सकिन । ति दुई थोपा आँसु इन्द्रावती मिसिएर कहाँ पुग्यो त्यसको नामो निशान भेटिएन । एक छिन पछि ऊ पनि मेरो आँखाबाट अदृष्य भई । मन एक तमासको भैरह्यो । थाहै नपाई एक छापामार युवतीसँग मेरो मायाँ यति घनिष्ट भैसकेछ ? भेट्नै नपाई छुट्टिने मेरो कस्तो रुमानी प्रेम ? किन किन मनले आफैँलाई सराप्यो ।

त्यसपछि क्रमशः युद्धका आवाजहरु अझ ककर्श बन्दै गए । चौतर्फी आर्तनाद छाउन थालेको थियो । मेरो स्मृतीहरुबाट ऊ ओझेल पर्न थालिसकेकी थिई । तर पनि शिखरपुर, लाँगर्चे आदी स्थानहरुमा कुनै अप्रिय घटना घटे र छापामार मारिए भने म सशंकित हुन्थेँ ।

युद्ध अझै चुलिँदै थियो त्यस आसपास दर्जन बढी ठाउँमा मुडवेढहरु भए । सरकारी र विद्रोही तर्फ थुप्रै हताहत  भए । ठानेँ ऊ पनि त्यतै मारिई होला । त्यस अवधिमा मेरा अरु साथिहरु राजेन्द्र, रामजी, शीव राज्यपक्षबाट मारिइसकेका थिए भने, सन्तोष रामचन्द्र लगायतलाई माओवादीले अपहरण पछि हत्या गरेको थियो ।

वि.सं.२०६३ साल मंसिर ५ गते मुलुकमा विस्तृत शान्ति सम्झौता भयो । द्वन्द्वरत पक्षले हतियार विसाए । त्यसपछि मुलुकमा हत्या आतंकको श्रृङ्खला रोकियो ।

वि.सं.२०७० सालको फाल्गुण महिना काठमाडौँ चावहिलमा पुनः भेटे । ऊ धेरै बदलिई सकेकी रहिछे । मैले चिन्न सक्दिनथेँ । उसले नै मलाई बोलाई ।

त्यसबीचमा पनि उसले युद्धका अनेक किस्सा सुनाई । एउटा मोर्चामा सरकारी पक्ष र माओवादी पक्षका बीचमा ठूलो भिडन्त भयो । सरकारी र माओवादी दुवैतर्फ थुप्रैको हताहती भयो । उनीहरु जम्मा जम्मी २० जना मात्र बाँकी थिए । उता सरकारी सेना तर्फ पनि ९/१० जनाको संख्या मात्रै बँचेका थिए होलान् । अन्तिममा सरकारी सेनाले आत्मसमर्पण गर्यो । तर उनीहरुले आत्मसर्मपण गरेकालाई पनि गोली ठोक्न थाले । त्यतीकैमा एकजना सेनाले उसको अगाडि जीवनको याचना गर्यो । नमार्न अनुनय विनय गर्यो । उल्टै उसले ती सैनिकको पेटमा गोली हानिदिई ।  पेटमा दुई गोली लागेको सैनिक अझै मरेको थिएन ।

सैनिक पानी पानी भन्दै छटपटाई रहेको थियो । उसले ल पानी भन्दै घाइते सैनिकको मुखमा पिसाव फेरिइदिई । हाम्रा साथीहरुलाई बलात्कार गर्ने तिमीहरुनै होइनौ ? ल ! मलाई पनि बलात्कार गर भन्दै आफ्नो गुप्ताङ्ग समेत देखाइदिई । ऊ अझै हौसिँदै सुनाइरहेकी थिई ।

त्यसपछि ऊ निराश मुद्रामा फर्किइ । यसरी युद्धबाट आफूलाई जीवित राखेर  देशलाई परिवर्तनको मोडसम्म ल्याइपुर्यौँ । उसका आँखामा अझै निराशा पोतियो । संसदीय राजनीतिमा प्रवेश गरेपछि पार्टीमा क्रमशः विचलन सुरु भयो । युद्ध लडेर आएकाहरु पाखा लगाइए । शान्ति सम्झौता पछि पार्टी प्रवेश गरेकाहरुको पार्टीमा हालिमुहाली चल्यो । नेताहरु उनीहरुको इच्छामा चल्न थाले । शहीद, वेपत्ताहरु र तिनका परिवारको विचल्ली तर्फ नेताहरुको ध्यान गएन । पार्टीमा विभाजन र विग्रह सुरु भयो ।

युद्धकै क्रममा आफुले सहकर्मीसँग विवाह गरेको र विवाह गरेको एक महिनामै श्रीमान् विताउनु परेको ननिको व्यथा पनि रहेछ उसँग । ११ वर्षको छेरो दखाउँदै उसले भनी –‘ अहिले यही छोरो हेर्दै जिन्दगी विताइरहेको छु ।’

परिवर्तनको सप्तरंगी सपना आँखामा सजाएर युद्ध मैदानमा होमिएकी एक छापामार युवतीको त्यो कुराले मन बेचैन भयो ।

सोधेँ, ‘पार्टीको हाल खवर चाँही के छ नी ?’

‘पेरिस डाँडा र बुद्धनगर दुई तिर  पार्टी बाँडिएको छ , अरु–अरु चिरामा पनि पर्दै छ भन्ने सुनेको छु’, उसले निराश हुँदै बताई ।

‘अनि जिम्मेवारी ?’ पार्टीको जिम्वेवारी केही छैन । यही छोरो हुर्काउने जैविक र सामाजिक दुवै जिम्मेवारी थपिएको छ ।

‘अनि क्रान्ति नी ?’ सामाजिक दायित्व पुरा गर्नुनै मेरो भाषाको क्रान्ति हो । उसले फेरिएको क्रान्तिको परिभाषा पनि सुनाई र पछि भेटौँला है राम भन्दै विदा भई । धेरै पछि सम्म मैले उसलाई हेरिरहेँ । अस्तु ।

Published on http://nepalpati.com/news/2710/ramnath-khanal

(ठाउँ, स्थान र समय मिल्न गएपनि कथा नितान्त काल्पनिक हो ।–लेखक)


लेखकलाई फेसवुक र  ट्विटरमा पनि भेट्न सकिने छ।