“दूतावासकै लापरवाहीले साथीहरूले ज्यान गुमाउनु पर्यो ।”

अक्षर काका
त्रिभुवन विमानस्थलको उत्तरतर्फ नेपाली सेनाको ब्यारेक अघिल्तिर अफगानिस्तानको काबुल विस्फोटमा मारिएकाहरूका आफन्त शव कुरेर बसिरहेका थिए भने त्यसको ठीक दक्षिणपट्टि त्योभन्दा ठूलो भीड थियो मुलुक छाड्नेको ।

सोमबार अफगानिस्तानको राजधानी काबुलस्थित क्यानेडियन दूतावासमा सुरक्षागार्डका रूपमा कार्यरत १३ नेपाली बम हमलामा मारिए । तिनको शव कुरिरहेका आफन्तजनको आँखामा सपनाको अवसानसँगै आँसुका धारामात्र देखिन्थे ।

काबुलमा जीवन बिसाएका मृतकका आफन्त हातमा माला बोकेर अन्तिम श्रद्धाञ्जलीका लागि एकातिर पर्खिरहँदा अर्कातिर विमानस्थलको मूल ढोकामै विदेश जानेको लाम थियो ।

दुवै पक्षका हातमा माला थिए । एउटा पक्ष विदेश जानेलाई बिदा गर्दै थियो भने अर्को पक्ष अफगानिस्तान विस्फोटमा आफन्त गुमाएर शोक विह्वल थिए ।

विमानस्थलभित्रका यी दुई फरक दृश्यले दिनभर मन बिथोलिरह्यो ।

विदेशिनेहरूको पंक्तिमा १६ वर्षका युवामात्रै होइन तिलचाम्ले कपाल भइसकेका प्रौढ पनि थिए । उनीहरू हातमा राहदानी बोकेर विमानस्थल भित्र छिर्ने पालो पर्खिरहँदा आकाशमाथि नेपाल एयरलाइन्सको जहाज देखियो । जहाजमा सपना पूरा गरेर रमाउँदै फर्किएका नौजवान युवा होइन रित्ता चाहना र उदास अनुहार लिएर फर्किएका २४ जना नेपाली र तीसँगै विदेशी भूमिमा पसिना बगाउँदा बगाउँदै रगत बगाउन बाध्य १२ जनाको शव थियो ।

विदेशिन पंक्तिबद्ध उनीहरू विमानप्रति बेखबरजस्तै देखिन्थे ।

“साँच्ची प्रधानमन्त्री विमानस्थल आउँदैछन् रे नि !,” कतार जाने तरखर गरिरहेका एक युवाले भिडमा आश्चर्य व्यक्त गरे ।

उनको कौतुहल भुइँमा झर्न नपाउँदै सँगै उभिएका अर्का युवाले जवाफ फर्काइहाले, “काबुलबाट लास ल्याउँदै छ रे श्रद्धाञ्जली दिन आउँदै होलान् ।” वाक्य नटुंग्याउँदै उनले पुनः भने, “प्रधानमन्त्री, राष्ट्रपति आएर के भयो र हामीजस्तै गरी देशका नागरिकको विदेशिनुपर्ने बाध्यता रोकिने होइन ।”

विदेशिनु उनको रहर हो या बाध्यता, आवश्यकता हो चाहना ? त्यो त उनीहरू नै जानुन् । जे होस्, त्यहाँका अधिकांश युवाको अनुहारमा विदेशिनु बाध्यताजस्तै देखिन्थ्यो । कारण, भर्खर विवाह बन्धनमा बाँधिएका युवादेखि काखे नानी आफन्तको जिम्मा लगाएर ट्रली गुडाइहेका महिला पनि विदेशिनेको हुलमा प्रशस्तै थिए । ती महिलाको मुहारमा मातृबात्सल्यभन्दा ज्यादा गरिबी र दुःख प्रतिविम्बित थियो ।

पछ्यौरीको सप्कोले आँसु पुछेर बिदाइको अंकमाल गरिरहेका नवयौवनाको विवशता हेर्दै म काबुल घटनामा ज्यान गुमाएका आफन्तहरूको हुलमा मिसिएँ ।

त्यसो त म सशस्त्र द्वन्द्वकालमा पनि एकजना आफन्तको शव बुझ्न ब्यारेक छिरेको थिएँ । दोहोरो मुठभेडमा मारिएका आफन्तको रुवावासी छिचोल्दैभित्र त्यति बेला पनि त्यहाँ पुग्न मलाई हम्मेहम्मे परेको थियो । घटना फरक भए पनि वातावरण उस्तै थियो ।

अविरल झरी र आफन्तको रुवावासीले विमानस्थल परिसर शोकको सागरमा चुर्लुम्म डुवेझैं प्रतीत हुन्थ्यो ।

घटना र दुर्घटनामा पीडितहरू त प्रताडित हुन्छन् नै साथै सञ्चारकर्मीले पनि उत्तिकै हन्डर बेहो्नुपर्छ । प्रियजन गुमाएकाहरू शोकले विह्वल हुन्छन् । उनीहरूकै अघिल्तिर गएर सोध्नु पर्छ – “तपाईं केही बताई दिनुहोस् न !”

रुँदारुँदै थाकेकाहरूसँग हामीलाई भन्ने कुनै शब्द हुँदैन र पनि हामीले आफ्नो धर्म पूरा गर्नैपर्छ । कहिले त लाग्छ– ‘धत् ! कस्तो पेसामा लागिएछ ?’

तर, त्यहाँको दृश्य अलि फरक थियो । पीडाले मर्माहत भए तापनि आफन्तजनले आफ्नो शोक सञ्चारमाध्यमलाई पनि बाँड्न कञ्जुस्याइँ गरेनन् ।

सबैजसो सञ्चारमाध्यमलाई उनीहरू धेरथोर आफ्ना पीडा व्यक्त गरिरहेका थिए । उनीहरूको यो सदाशय र मिडियाप्रतिको समभावप्रति म नतमस्तक भएँ । बरु आफैँ निःशब्द भएँ र मनले भनिरह्यो– अवरुद्ध गलाका अगाडि कसरी उभिने र उनीहरूका अगाडि के जिज्ञासा राख्ने ?
आनाकानी गर्दै थिएँ, अगाडि देखिइन्, जितेन्द्रसिंह थापाकी जीवनसंगिनी सञ्जिता थापा । ६ महिनाको काखे छोरो च्यापेर पतिको शव बुझ्न आएकी उनलाई देखेर मन एक तमासको भयो । उनलाई देख्नेबित्तिकै जो कसैको मन भक्कानिन्थ्यो । उनी अर्धबेहोसजस्तै थिइन् ।

एकालापजस्तै केही भन्दै थिइन्, “ज्योतिषीले असारमा ठूलो दशा छ है भनेका छन् भन्दै पिरोलिइरहनुहुन्थ्यो नभन्दै….,” यति भन्दानभन्दै उनको गला अवरुद्ध भइहाल्यो । उनीसँग थप जिज्ञासा राख्ने आँटै आएन । बरु म आफैँ प्रसंग मोडेर ध्यान अन्तै लगेँ, ‘कम्तीमा राज्यले बेलैमा शव ल्याउन तदारुकता त देखायो ।” उनले भनिन्, “शव त ल्याइदियो अब मलाई न्याय पनि दिलाई दिए हुन्थ्यो ।”

उनको भनाइको तात्पर्य बुझ्दा जितेन्द्र थापाका दुई परिवार रहेछन् । ४१ वर्षका मृतक थापाको सञ्जिता कान्छी पत्नी रहिछन् । जेठी पत्नीसँग अंशको विवाद रहेछ । मानापाथी भरेर बेग्लै बसे पनि सम्बन्ध विच्छेद नभएकाले थप विवाद निम्तन सक्ने संशय सञ्जिताका आफन्तले व्यक्त गरे । यसैकारण पनि सञ्जिताको मनमा थप चोट परेको हुनुपर्छ ।

जितेन्द्रले एक वर्ष इराकमा काम गरेका थिए । सञ्जिताले भनिन्, “हाम्रो जीवन भनेको बंकरमै बस्ने, बंकरमै खाने र बंकरमै सुत्ने हो चिन्ता नलिनू भन्नुहुन्थ्यो तर शोकमा पारेर जानुभयो ।”

त्यस्तै ठूलो बज्रपात परेको थियो नुवाकोटका मधुसुदन कोइरालाको परिवारलाई पनि । पाँच सन्तानमध्ये गत वैशाख १२ को भूकम्पमा दुई सन्तान गुमाएका कोइराला परिवारले काबुल आक्रमणमा अभिभावकै गुमायो । आँसुमा चुर्लुम्म डुबेका उनको आफ्नै परिवार विमानस्थल आउन सकेका थिएनन् । त्यहाँ उनका भाइ भतिजा देखिए । उनीहरूको अनुहारमा पनि आँसुको धारा बगेको थियो ।

मधुसुदनलाई स्मरण गर्दै उनका भाइ श्रीकृष्ण कोइरालाले भने, “मेरो जेठो दाजुको छोरा हो मधुसुदन । उमेरले मसँगैको भए पनि हामी सबैको अभिभावक नै थियो । साह्रै दयालु र कसैको दुःख देख्न नसक्ने ऊ अन्ततः हामी सबैलाई रुवाएर गयो ।” यति भन्दा नभन्दै उनले पनि गहभरी आँसु पारिहाले ।

क्यानेडियन दूतावासमा कार्यरत १ सय ४७ नेपालीमध्ये अधिकांश नुवाकोटका छन् । त्यसो त एउटै गाउँमा २० जनासम्म युवा काबुल पुगेका छन् भन्छन् नुवाकोटका सांसद् बहादुरसिंह लामाका भाइ सिंहराज लामा । त्यसैले पनि त्यहीँका तीन जनाले मृत्युवरण गरे । नुवाकोटका धनबहादुर तामाङ, लिलाबहादुर गुरुङ र मधुसुदन कोइरालाले काबुल आक्रमणमा ज्यान गुमाए । उनीहरूका सबैजसो आफन्त शोक मग्न थिए । सिंहराज धनबहादुरको परिवारलाई सहयोग गर्न आएका रहेछन् । “एक त त्यहाँको जनप्रतिनिधि अर्को छिमेकी गाउँकै मानिस भएकाले सहयोग गर्न आएको हुँ,” उनले आउनुको तात्पर्य खुलाए ।

धनबहादुर पनि अफगान जानु पूर्व इराकमै थिए । सेनाको जागिरबाट सेवानिवृत्त भएलगत्तै उनी इराक हानिएका रहेछन् । विसं. २०६१ भदौ १५ गते इराकमा १२ जना नेपालीको हत्या हुँदा उनी त्यहीँ थिए । जोखिम बढ्दै गएपछि उनी त्यहाँबाट फर्किएको सिंहराज बताउँछन् । अफगान जानुपूर्व धनबहादुर कतारमा थिए ।

यस्तै काभ्रेका चन्द्रबहादुर रानामगरका दुई परिवार पनि शव बुझ्न बिहानैदेखि विमानस्थलमा पुगेको रहेछ । उनीहरू पनि आकाशमा जहाज हेर्दै कति बेला आइपुग्ने हो भनिरहेका थिए । जब आकाशमा विमान देखियो, उनीहरूले डाँको छोडी हाले ।

“सरकारले शव ल्याएर ठूलो सहयोग गर्यो । नत्र हामीले लाशसमेत देख्न पाउँदैन थियौँ,” छोरा अशोक रानामगरले सरकारलाई धन्यवाद दिँदै सहयोगको अपेक्षा गरे, “हाम्रो परिवारको सहारा गुमेको छ, हामीलाई पढ्न सहायता गरिदिए हुन्थ्यो ।” त्यसो त उनकी अर्की छोरी आस्थाले पनि आफू निकै पढ्न चाहेको बताउँदै निःशुल्क पठनपाठनको व्यवस्था मिलाइदिन अनुरोध गरिन् । उनी काठमाडौँको सुकेधारामा रहेको साइपल एकेडेमीमा कक्षा १२ पढिरहेकी छन् ।

यस्तै माग छ नुवाकोटका मधुसुदनको परिवारको पनि । उनका तीन छोराछोरीलाई पठनपाठनमा सघाइदिए राज्यप्रति आभारी हुने उनका भाइ नरहरी कोइरालाले बताए । “कमाउने दाजु बितिहाल्नु भयो, बालबच्चा सानै भएकाले आम्दानीको अरु स्रोत छैन, सरकारले हेरिदिए हुन्थ्यो,” उनले दुखेसो पोखे ।

यी त आफन्तको वियोगमा मर्माहत् बन्न पुगेका केही परिवारजनको करुण आवाज र प्रतिनिधि पीडामात्र हुन् । काबुल आक्रमणमा मारिएका १२ जनाको आफन्त र परिवारजनको वेदना शब्दमा चित्रण गर्न सम्भव छैन । विमानस्थलमा बगेका आफन्तजनको आँसु र उनीहरूको पीडाले जस्को मन पनि भक्कानिन्छ तर यो दारुण शृंखलाको अन्त्य कहिले हुन्छ ? यसको जवाफ भने सायद अहिले कसैसँग छैन ।

अफगानिस्तानमा कति नेपाली कार्यरत छन् त्यसको यकिन तथ्यांक राज्यसँग पनि छैन । कारण एजेन्सीको माध्यमबाट र व्यक्तिगत श्रम स्वीकृति लिएर जानेमात्र होइन भारत र दुबईबाट अवैध रूपमा थुपै्र नेपाली अफगान भूमिमा पुगेका छन् । जोखिमयुक्त ठाउँमा काम गरिरहेका छन् । त्यसकारण पनि आतंकवादी हमलामा पर्न सक्ने र ज्यान गुमाउनसक्ने खतरा जति बेला पनि छ । हत्या, आतंकको शृंखला अफगानिस्तानको लागि नौलो नभएको बताउँछन्, काबुलबाट शव ल्याएकै जहाजमा एअर लिफ्ट लिई फर्किएका २४ कामदार ।

सेनाको ब्यारेकभित्र दुईवटा पालको ‘क्याम्प’ खडा गरिएको थियो । एउटा क्याम्पमा उच्च पदस्थ अधिकारी र श्रद्धाञ्जलीका लागि आएका सरकारी कर्मचारी थिए भने पूर्वतर्फको क्याम्पमा मृतकका आफन्त बस्ने बन्दाबस्त मिलाइएको थियो । त्यही क्याम्पमा देखिए एक हट्टाकट्टा प्रौढ ।

अन्दाजी चालीस वर्षका सत्यनारायण श्रेष्ठ त्यही जहाजमा काबुलबाट फर्किएका थिए । घटनाका बेलिविस्तार लगाउँदै उनले भने, “दूतावासकै लापरवाहीले साथीहरूले ज्यान गुमाउनु पर्यो ।” उनको अनुहार पालुङ्गो सरी ओइलाएको थियो भने आँखा सुन्निएका थिए । उनी बताउँदै थिए, “हामी राति ड्युटी परेकाले बाच्याैं नत्र यसैगरी बाकसमा फर्कनु पर्थ्यो ।”

उनका अनुसार दूतावासदेखि क्याम्पसम्म पुग्न करिब १० मिनेट लाग्छ तर बढी डर त्यति बेलै लाग्थ्यो । ‘सिबिल बस’मा लैजाने ल्याउने नगर भनेर लाख बिन्ती गर्दा पनि दूतावासको कानमा बतास नलागेको घटना हुन पुगेको उनी सुनाउँदै थिए ।

20160622_154215

घटना भएको दिन बिहान बम विस्फोटको आवाज उनीहरूको कानमा पर्यो । साथीहरू मारिए भन्ने पक्का भयो । सँगै खाएका, सुतेका साथीहरूका मुखसमेत देख्न पाएनन् । सहरको परपरसम्म पनि बम विस्फोटको आवाज सुनिएको थियो, त्यसपछि आफूहरूलाई त्यहाँ बस्नै मन नलागेको उनले बताए ।

“एक त पहिलेदेखि नै असुरक्षा महसुस गरिरहेका थियौँ, अर्को सँगैका साथीहरू गुमायौँ, त्यसपछि त्यहाँ बसिरहन उपयुक्त लागेन,” उनले त्यहाँबाट फर्कनुको तात्पर्य खुलाए । उनीहरूलाई दूतावासले सुरक्षाको आश्वासन दिएर अन्तिम समयसम्म पनि घर नफर्कन सुझाइरहेको थियो तर दूतावासकै कारण घटना भइसकेकाले त्यहाँ बस्न उपयुक्त नठानेको उनले बताए ।

फर्कनेकै पंक्तिमा अर्का प्रौढ थिए, कास्की हंशपुर–१ का मणिराम खनाल । उनी सञ्चारमाध्यम सामु काबुलका पीडा व्यक्त गरिरहेका थिए । उनी भनिरहेका थिए, “हामीले सुनेसम्म दूतावासलाई विस्फोटको सूचना आएको थियो । आत्मघाती हमला हुनसक्छ भन्ने पूर्व संकेत दूतावासलाई मिलेको थियो तर उनीहरूले त्यसलाई पूरै वेवास्ता गरे ।”

अफगान भूमि आतंकवादीको क्रीडास्थल हो । त्यहाँ कति बेला बम विस्फोट हुन्छ र कति बेला ज्यान गुमाउनुपर्छ कुनै टुंगो छैन । एउटा सडकमा बम विस्फोटका कारण प्रहरीले सिल लगाइरहेको हुन्छ अर्कातर्फ मजाले व्यापार चलिरहेको हुन्छ । आत्मघाती हमला र बम आक्रमणबाट त्यहाँ नागरिकहरू अभ्यस्त भइसकेको उनीहरूले बताए ।

त्यसदिन गाडीमा २१ जना सवार थिए । बाह्र जना नेपाली र दुई भारतीयको ज्यान गयो । गम्भीर घाइते भएका एक नेपालीको उपचारका क्रममा भारतमा निधन भयो । दूतावासको भित्री सुरक्षाका काम गर्ने अधिकांश नेपाली छन् । त्यहाँ कार्यरत १ ।य ४७ कामदारमध्ये ३३ जना घरबिदामा छन् । तेह्र जनाले ज्यान गुमाए भने २४ फर्किए ।

सुरुमै आग्रह गरेअनुसार बुलेटप्रुफ गाडीको व्यवस्था गरिदिएको भए विस्फोटबाट बच्न सकिने उनीहरूको भनाइ छ । तर हतियार बिसाएर सुरक्षाको प्रत्याभूति दिलाउन अनुनय विनय गर्दा पनि दूतावासले कानमा तेल हालेर बसेकाले अप्रिय घटना भएको उनीहरूको ठहर छ ।
त्यहाँ कार्यरत नेपालीले मासिक ९५० अमेरिकी डलर तलब पाउँछन् । त्यसमध्ये ८५० डलर नेपाल आउँछ भने १०० डलर ‘पकेट मनी’ पाउँछन् । “यति पैसाका लागि झन्डै ज्यान बिसाइएन,” काबुलबाट फर्किएका प्युठानका विक्रम विष्टले बताए ।

फर्कनै लाग्दा दूतावासले ‘सुरक्षामा ध्यान दिन्छौँ, घर नजाओ’ भने पनि दूतावासको कुनै विश्वास नलागेर फर्किएको उनको भनाइ थियो । “विदेशी भूमिमा रगत बगाउनु भन्दा आफ्नै माटोमा पसिना बगाउँछु भनेर फर्किएँ,” उनले सुनाए ।

मृतकका आफन्तको रुवावासीले थप विह्वल बनेका उनीहरूको एउटै आग्रह थियो, “ज्यान रहे धन कमाइन्छ, जोखिम मोलेर विदेश नजानुहोस् ।”

केही समयपछि जस्ताको ‘ट्रस्ट’मुनी लस्करै शव राखेका काठका बाकस ल्याइयो । आफन्तको पासपोर्ट अंकित कफिन देख्नेबित्तिकै उनीहरू शोक विह्वल भए । कोही त्यहीँ घोप्टो परेर डाँको छोड्न थाले । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली, उपप्रधान एवम् परराष्ट्रमन्त्री कमल थापा, श्रम तथा रोजगारमन्त्री दीपक बोहोरालगायत सरकारी अधिकारीले मृतकलाई श्रद्धाञ्जली दिए । परिवारजनलाई सान्त्वना दिए । प्रधानमन्त्रीले पनि सक्दो सहयोग गर्ने वचन दिए पनि उनीहरूका आँखा ओभाएनन् ।

रुवावासी र शोकाकुल वाातावरणकै बीचमा अर्को सवाल उठेको छ — त्यो के भने त्यस घटनामा ज्यान गुमाउने अधिकांश सेना या प्रहरीबाट सेवानिवृत्त भइसकेका छन् । आफ्ना परिवारलाई सुखसयलमा राख्ने रहर सबैलाई हुन्छ तर ‘लोभले लाभ लाभले विलाप’ भन्ने नेपाली उखानलाई पनि मनन गर्नै पर्छ ।

काबुलमा ज्यान गुमाउने कतिपय त युद्धग्रस्त इराकमै समेत बसेर आएका रहेछन् । यस्ता घटनाबाट सरकारमात्र होइन स्वयम् वैदेशिक रोजगारीमा जाने पनि सचेत हुनुपर्छ । जोखिम छ भन्ने थाहा पाउँदापाउँदै पनि आँखा चिम्लेर यसैगरी हाम फालिरहने हो भने हामीले हाम्रा आफन्तहरूको शव बुझिरहनु नै पर्नेछ ।

अर्को विदेश सजिलो छैन भन्ने काबुल घटनाले मात्र होइन विमानस्थलमा ओरालिन दैनिक सरदर सातवटा कफिनले पुष्टि गर्छ । उच्च महत्त्वाकांक्षाले खोरिया बेचेर कोरिया जाने, टार धितो राखेर पनि कतार भासिने चाहना राखिरहँदा हामीले आफन्तको शव यसैगरी सनाखत गरिरहनुपर्नेछ ।

त्यस्तै सरकारले काबुलको घटनास्थलमै ज्यान गुमाएका १२ र उपचारका क्रममा निधन भएका एकजनालाई जनही १० लाख दिने घोषणा गरेको छ, यो स्वागतयोग्य हो । यस्तै मृतकका बालबच्चाको शैक्षिक भविष्यतर्फ पनि राज्यले ध्यान पुर्याउनैपर्छ । यसैगरी जसलाई पर्यो टर्यो होइन यो घटनाबाट वैदेशिक रोजगारीमा जाने सबैले पाठ सिक्नै पर्छ । बेलैमा सचेत बनौँ ।